Maladi kolera a se yon maladi ki mòtèl, men li kapab trete tou, dènye tan sa yo, li rekòmanse pwopaje nan peyi a, selon dènye chif gouvènman an pibliye nan dat 19 Novanm, gen anviwon 8,800 moun ki te entène lopital epi plis pase 184 ladan yo mouri. Ajan Esterline Dumezil te resevwa fòmasyon nan Ministè Sante Piblik ak Popilasyon Peyi D Ayiti ak Òganizasyon Panamerikèn Sante Nasyonzini an (OPS/OMS).  "Depi 2014 m ap travay nan komin Site Solèy nan Pòtoprens, pandan dènye uit lane sa yo sitiyasyon yo vin pi detèryore, sa vle di lavi a vin pi di pou moun k ap viv nan zòn sa a. Yo pale mwens de pwoblèm sante yo genyen, men plis sou pwoblèm ekonomik ak sitiyasyon ensekirite a k ap ba yo anpil tèt chaje. Yo vrèman pè akoz maladi kolera a ki retounen an. Djòb mwen se pou m pale avè yo epi sansibilize yo. Mwen ba yo anpil enfòmayson konsènan sante piblik, kounya pandan moman kolera a tounen an, mwen oblije fè pòt an pòt pou m vizite chak fanmi lakay yo. Mwen sansibilize yo sou enpòtans pou yo bwè dlo ki trete, kijan pou yo fè manje, lave men yo ak lòt mezi yo ka pran pou yo anpeche maladi kolera a simaye plis. Moun nan zòn nan gen anpil preyokipasyon, yo vle rakonte m sa y ap konfwonte ansanm ak pwoblèm yo genyen. Mwen asire yo, epi mwen raple yo kolera pa ta sipoze dwe yon bagay ki fatal, se yon maladi yo ka trete. Si règ ijyèn debaz yo respekte, yo kapab konbat maladi a. Lè m jwenn yon moun ki gen sentom tankou dyare, kit son w gwo oswa yon ti dyare, mwen refere l a yonn nan lopital ki nan kominote a, lopital sa yo te resevwa ekipman pou yo ka fè fas ak maladi a; kidonk mwen konnen y ap jwenn bon tretman. Li enpòtan anpil pou mwen pou m kontwole ka ki sispèk yo epi pou m pran nòt sou sa moun ki nan zòn nan pataje ansanm avè m yo. Enfòmasyon sa yo mwen rapòte yo bay siperyè mwen yo nan Ministè a, sa ede epidemyolojis nou yo pou yo pi byen konprann jan kolera a ap afekte epi simaye nan peyi a. Ede sila yo ki plis pa kapab yo Nou toujou sou teren an, malgre difikilte sitiyasyon aktyèl peyi a. Ajan sante kominotè yo pa p chome, yo fòme nou pou nou ede sila ki pi pa kapab yo. Se yon devwa, e se yon fyète pou nou, pou nou kontribiye nan efò sa. Pèsonèlman, mwen gen yon filozofi kote chak moun ka bay kontribisyon l pou li amelyore lavi nan kominote nou yo. Se rezon sa ki fè mwen te vle vin yon ajan sante kominotè, paske mwen pran plezi nan ede moun epi fè pati solisyon pou chanjman an. Anplis de sa, se yon djòb ki enpòtan tou ki ka sove lavi. Rankontre moun epi ede yo se sa ki met plis lajwa nan kè m nan travay sa. Mwen santi m byen lè m ap rantre de pòt an pòt, epi m santi m konfòtab nan zòn nan, malgre ensekirite gwoup gang yo lakoz la, paske moun yo konnen m epi yo gen konfyans nan mwen. Mwen pa janm regrèt karyè sa mwen te chwazi a. Mwen renmen rankontre moun lakay yo, e se lè sa mwen santi m plis an jwa. Yon seri ajans Nasyonzini ki gen ladan l OIM, UNAIDS, UNFPA, UNICEF ak WFP ak Sèvis Ayeryen Imanitè Nasyonzini an, UNHAS, ap sipòte tou repons Nasyonzini an pou kolera. Ajan kominotè yo, ki genyen sig yo an fransè ki se ASCP, jwe yon gwo wòl nan Estrateji Sante Kominotè Ministè Sante ak OPS/OMS mete sou pye. Yo konn zòn kote y ap travay la byen epi yo gen aksè avè l, sa vin fè yo jwe yon premye wòl nan entèvansyon kont kolera a sitou nan zòn tankou Site solèy kote li difisil pou moun ale kounya a. Jiska prezan gen 300 ajan ki te resevwa fòmasyon epi ki deplwaye sou teren an pou mennen aktivite sansibilizasyon ak angajman kominotè tankou pwogram WASH la, siveyans ak referans lè gen ka kolera. Nou ap modelize fason travay sa epi nou ap replike l nan lòt pati nan kapital la ak pi lwen toujou. An Fransè: ASCP - Agent de Santé Communautaire Polyvalent.

Kisa kolera ye? Kolera se yon enfeksyon ki grav. Se yon bakteri ki gen fòm alonje yo rele Vibrio Cholerae ki bay maladi sa a. Moun trape l nan dlo ak manje ki pa trete ki rantre nan bouch yo.  Nan pifò ka yo, enfeksyon an bay moun nan yon ti dyare oswa li pa gen sentom ditou. Men, nan 5 à 10 %  ka yo, pasyan yo gen yon gwo dyare ak vomisman ki grav anpil soti premye rive nan senkyèm jou aprè moun lan te ekspoze ak bakteri a. Nan ka sa a, moun nan ka pèdi anpil likid nan kò l, sa ka lakoz li dezidrate byen rapid nan yon pwen ki grav. Si pa gen tretman rapid, moun nan ka mouri byen rapid.  Kijan kolera pwopaje? Yon moun ka enfekte nan bwè dlo oswa nan manje, bakteri ki bay kolera a kontamine. Nan manje, plis kote moun yo trape maladi a se lè yo manje manje ki sot nan lanmè, tankou pwason, krab, kribich, elatriye ki kri oswa ki mal kuit osnon nan fwi ak legim ki kri ak lòt manje tou ki kontamine pandan y ap prepare oswa estoke yo. Bakteri ki prezan nan matyè fekal yon moun ki enfekte se prensipal sous kontaminasyon maladi kolera a. Bakteri a ka viv nan anviwònman ki gen dlo lapli, rivyè oswa dlo moun fin sèvi melanje ak dlo lanmè, li ka viv tou nan dlo akote lanmè a. Kidonk maladi a ka pwopaje fasilman nan zòn kote dlo moun yo fin sèvi yo ak dlo pou moun bwè yo pa trete kòmsadwa. Kòman pou pwoteje tèt ou kont kolera? Moun k ap viv nan zòn ki gen gwo risk yo ka pwoteje tèt yo lè yo swiv bon règ ijyèn ki senp. Men kèk prensip ki ap itil: Byen lave men w, sitou anvan w prepare oswa kòmanse manje Byen kuit manje yo epi manje yo cho (Asire w manje w achte nan men machann nan lari yo byen kuit devan w epi yo pa gen anyen ki kri ladan yo.) Bouyi oswa trete dlo pou bwè yo (evite bwè glas, sof si w konnen se yon dlo trete ki fè l.) Itilize enstalasyon sanitè yo. Anvan tout bagay, fè anpil atansyon ak manje ak dlo, ansanm ak glas, epi sonje ti règ senp sa : bouyi l, kuit li, kale l, oubyen ba l vag Ki tretman ki disponib? Tretman ki pi enpòtan se reyidratasyon an, li fèt lè w ranplase byen rapid dlo ak sèl moun nan pèdi pandan dyare ak vomisman an. Yon reyidratasyon alavans ka sove lavi prèske tout pasyan ki gen kolera yo. Si ou menm oswa yon manm nan fanmi w santi yon sentom vant pase ki sanble a kolera, tretman an se menm kalte reyidratasyon yo plis antibyotik. Yo dwe pran sewòm oral touswit. Men, si yo pa disponib, OPS/OMS rekòmande yon fòmil ki ka ranplanse l ki se 6 ti kiyè sik, plis yon kiyè sèl nan yon lit dlo trete, li gen menm pwopòsyon ak sewòm oral la (yon ti kiyè gen yon volim 5 mililit). Men kòman pou pran l: • Timoun ki gen mwens pase 2 lane : 50 a 100 ml (1/4 tas a 1/2 tas) melanj sewòm oral; aprè chak twalèt dyare jiska anviwon 1/2 lit pa jou • Timoun ki gen ant 2 a 9 lane : 100 a 200 ml pa jou apre chak twalèt dyare jiska anviwon 1 lit pa jou  • Pasyan a pati 10 lane otan sa nesesè; jiska anviwon 2 lit pa jou  Pou pasyan ki dezidrate anpil yo, li rekòmande pou pran sewòm nan ponyèt yo. Èske vaksen an pwoteje moun kont kolera ? Vaksen kont kolera yo pran nan bouch la ofri yon bon pwoteksyon jiska 3 lane kont maladi kolera. Men, kòm vaksen sa yo pa ofri yon pwoteksyon a 100%, nou dwe toujou pran prekosyon ijyèn debaz yo tankou lave men nou ak sa n ap manje ak dlo pwòp.

Antre a bay sou yon gwo sal, kote gen yon santèn ti kabann ak chèz. Tout gen moun sou yo. Sant tretman gwo dyare (Centre de Traitement de Diarrhées Aigües, CTDA) ki nan Gheskio (Groupe Haïtien d’Étude du Sarcome de Kaposi et des Infections Opportunistes) ki anba lavil la, resevwa yon dizèn gason, fanm ak timoun pa jou depi apre li relouvri pòt li, sa gen apèn yon mwa. "Sant sa a te fèmen depi nan fen dènye epidemi kolera an Ayiti a. Pou kounye a, nou apèn relouvri l pou n ka fè fas ak kriz sa a" se sa Marie Marcelle Deschamps, Direktris adjwen Gheskio a di. 2 oktòb ki sot pase a, gouvènman ayisyen an te deklare nouvo aparisyon kolera a an Ayiti apre twa lane san yo pa t sinyale okenn ka, sa ki menase byennèt ak sante 1,2 milyon timoun k ap viv nan vil Pòtoprens, kapital peyi D Ayiti. Epidemi an te premye parèt nan Site Solèy, youn nan katye ki plis nan bezwen an Ayiti, pandan peyi a ap fè fas ak gwo afwontman ant gang ak zam ak gwo manifestasyon kont lavi chè, depi nan mitan mwa septanm nan. Nan dat 15 Novanm la, Ministè Sante ak Popilasyon an (MSPP) te siyale 807 ka pozitif ki konfime, 9317 ka yo sispèk ak 57 ka lanmò nan etablisman sante yo. Yo rapòte ka sa yo nan plizyè komin nan depatman Lwès la tankou Pòtoprens, Site Solèy, Dèlma, Petyonvil ak Kwadèboukè epi nan Mibalè nan depatman Sant lan.  Kolera plis mete lavi timoun ki mal nouri yo an danje Doktè Deschamps ap prezante defi sant lan bay Bruno Maes, Reprezantan UNICEF an Ayiti, pandan y ap mache nan koulwa yo pou yo pale ak pasyan yo. Yon mo rekonfò ak yon ti mo dous pasi pala pou yo pa abandone. Anpil manman kontinye ap debake nan gwo sal la, pitit yo sou lestomak yo. Sant lan twouve l pa twò lwen plizyè katye defavorize tankou Matisan, Kafou Fèy ak Site Solèy, kote afwontman ant gang ak zam fin ravaje epi kote lamizè ak malnitrisyon ap taye banda.  Maes fè nou remake "Pifò pasyan yo se timoun epi yo tout malnouri. Si yo gen dyare epi si y ap vomi akoz kolera a, lavi yo an danje”. Plis pase mwatye nan moun ki devlope sentom kolera yo gen mwens pase 14 lane, epi timoun ki gen ant youn ak kat lane yo se yo ki pi grav. Dapre dènye done ki disponib sou malnitrisyon nan vil Site Solèy, ki anrejistre premye ka kolera nan peyi a, yon timoun sou senk ki pa ko gen senk lane soufri malnitrisyon grav oswa modere. Akoz mank sèvis debaz yo nan katye defavorize sa yo, nou pè pou anpil timoun pa mouri nan vag kolera sa a. UNICEF te sipòte Gheskio ak medikaman ak materyèl medikal epi ak ekipman pwoteksyon pèsonèl tankou gan, blouz  ak mask. Gheskio gen kapasite pou l pwodui 300 lit dlo ki trete ak klò pa jou. Men, defi yo ap pèsiste epi gen anpil chans pou yo fè ladènye sou sant la nan jou kap vini yo. “Nou gen gwo pwoblèm pou nou jwenn gaz ak pou nou rekrite nouvo ajan. Pou tout kantite moun n ap resevwa chak jou, nou gen sèlman uit ajan. Nou debòbe. "Dam sa pase nwit la isit la epi li tou kontinye pase jounen an", se konsa Doktè Deschamps ap esplike, pandan l ap lonje dwèt sou yon enfimyè ki gen yon blouz ble, kote tout fatig yon nwit san dòmi make aklè nan figi l. Kolera ka gaye tankou dife nan kann Nan lakou a, nan antre batiman an, yo te fè yon reyinyon kowòdinasyon byen rapid pou yo te kapab rezoud pwoblèm gaz la. "Taz, nou bezwen 3 000 galon gaz nan Gheskio," se sa Maes te di Chèf Sèvis Ijans lan Dorica Tasuzgika Phiri nan telefòn. "Li t ap pi bon pou yo vin ba nou gaz la dirèkteman," se sa li te ajoute, paske gaz la toujou difisil pou jwenn depi lè gwoup gang ak zam te bloke aksè pou ale nan pò prensipal kapital peyi a. Taz ak Doktè Deschamps kontinye pale sou fason ki pi an sekirite pou bay gaz la. Gheskio planifye tou pou l bay plizyè ajan sante kominotè travay ki kapab ale kay fanmi yo epi aprann yo kijan pou yo prepare sewòm oral pou yo bay pasyan yo depi nan premye èdtan yo. Anpil pasyan rive nan sant la tou dezidrate epi yo riske mouri si yo pa trete yo an ijans. "Kolera ka gaye tankou dife nan kann byen fasil nan tout peyi a si moun yo kontinye pa gen aksè oswa gen yon aksè limite pou yo jwenn sèvis sante, dlo ak sèvis ijyèn debaz yo akoz ensekirite a." , se sa Maes di. "Pou redui risk pou gen yon gwo epidemi, enkyetid ki pi ijan nou genyen an se pa sèlman achte epi distribye dlo potab, klò ak savon, men se jwenn mwayen pou nou rive jwenn fanmi ki pi pòv ki nan zòn gang yo kontwole yo". UNICEF te bay patnè li Médecins du Monde (MDM) Ajantin, Centre Hospitalier Fontaine, Médecins San Frontières (MSF), Depatman Sante Lwès (DSO) ak Gheskio, divès kalite pwovizyon ki gen ladann: senk tank ki kapab sere 40,000 lit dlo pou bwè, 2,500 woulo papye twalèt, 13,000 savon lesiv ak savon twalèt, 1,700 galon plastik, 2,800 sèvyèt sanitè, 20 pake pou teste klò ak 4,700 pake ki gen yo chak 50 tablèt pou pirifye dlo. Nan fen ane 2021, UNICEF te lanse yon apèl $97 milyon dola ameriken pou rive sèvi 950,000 moun, ladan yo 520,000 timoun an Ayiti ak asistans imanitè. Jiska dat, UNICEF te resevwa sèlman yon tyè nan fon sa yo.

Plizyè jèn ki soti nan katye kote vyolans gang ap ravaje nan kapital la te rankontre youn ak lòt pou pataje eksperyans yo, epi angaje yo nan aktivite espòtif Anviwon 1500 jèn te reyini nan aktivite pwojè Semans Lapè (Grenn Lapè) Nasyonzini te sipòte a travè Fon Nasyonzini pou Konstwi lapè, anvan Jounen Entènasyonal lapè a rive, yon jounen yo selebre chak 21 septanm. Rosemonde* (23 years old) "Mwen rete nan Site Solèy ki anba kontwòl gang yo. Gen yon sèl wout ki soti nan katye lakay mwen an. Wout sa a souvan anba dlo aprè lapli fin tonbe oswa li plen fatra, kidonk li difisil pou m patisipe nan aktivite deyò. Mwen pa alèz kote mwen rete a. Manman mwen pa lakay mwen kounya a. Mwen gen 6 frè ak sè. Se mwen ki pi gran, kidonk mwen fè sa mwen kapab pou pran swen tèt mwen ak fanmi mwen. Mwen fè atizana, tankou zanno. Lè mwen rive patisipe nan aktivite nan gwo rasanbleman sa yo, mwen ka pale ak moun, mwen ka viv ak aji nòmalman. Mwen vin isit la pou jwi lavi m. Mwen swete katye mwen an te tankou sa a, mwen swete li te gen lapè." Samentha (22) "Mwen se yon antreprenè. Mwen fè konfiti ak manba ak lòt pwodwi lakay mwen nan zòn Sen Maten. Mwen te aprann fè sa nan yon fòmasyon mwen te swiv. Mwen ta renmen vann nan boutik lokal yo, men pou fè sa mwen bezwen plis envestisman. Pou kounya a, mwen vann lakay mwen. Jèn an Ayiti vle avanse men li difisil pou jwenn èd, sitou lè pa gen yon sistèm sipò sosyal k ap fonksyone. Jèn yo strese anpil, donk mwen panse se yon bon bagay pou nou tout kontre jodi a, paske sa ap ede nou wè nou pa tèlman diferan ak moun k ap viv nan lòt katye yo. Sitiyasyon an ap deteryore depi plizyè mwa, men malgre sa mwen panse mwen ka enspire lòt jèn yo pou yo avanse jan yo kapab. Mwen kwè nan tèt mwen anpil. Mwen se yon lidè pou fanmi mwen." Evens (19) "Anpil jèn, menm jan ak twa sè m yo ki fini lekòl, yo pase pifò tan yo chita lakay yo san yo pa gen anyen pou yo fè. Aktivite sa yo, ki gen ladann fòmasyon enpòtan anpil paske yo ede nou gade pi lwen. Natirèlman, li bon pou pase tan ak lòt jèn. Mwen renmen fè espò. Menm lè m te piti, mwen te fò epi renmen konpetisyon, sa ankouraje m toujou jodi a pou m kontinye amelyore m. Rèv mwen pou lòt jèn yo se pou yo wè avni yo, menm jan mwen wè lavi mwen. Sa vle di pou yo konsantre plis sou travay yo, sou sa yo bezwen aprann. Mwen toujou ankouraje yo pou yo eseye. Youn nan rèv mwen se, lè mwen fini lekòl, mwen vle vwayaje, dekouvri lòt peyi, men kounye a li pa posib." Joseph (21) "Lavi nan peyi D Ayiti tèlman pi difisil kounya a, akòz ensekirite, enstabilite politik la, mete sou kriz gaz la. Daprè granpapa mwen, lavi a pa t janm konsa lontan. Li vin pi difisil ane aprè ane pou viv nan peyi a. Yon aktivite tankou sa a trè enpòtan, paske li ede jèn yo rankontre ak lòt epi wè vrè valè yo. Peyi a bezwen plis aktivite lwazi sen pou jenès la. Pwojè Semans Lapè a te ban mwen fòmasyon, kounya a mwen se yon antreprenè. Mwen se yon etidyan tou. Mwen t ap vann chokola byenavan pwojè a, men kounya a gras ak nouvo konesans mwen genyen, pwodui m yo pi byen prezante. Biznis mwen an rele Happy Choco. Mwen se yon antreprenè, men lekòl ap toujou pi enpòtan pou mwen. Mirlande (19) "Sitiyasyon lakay mwen nan Site Limyè tèlman difisil. Chaje vyolans, men tou, lè lapli tonbe, nou anba dlo. Zòn lan inonde. Lavi pa t janm fasil, men li pa t janm te move konsa. Li difisil pou zanmi m, vin lakay mwen. Anpil moun jije nou paske nou soti nan zòn sa a nan kapital la. Bagay yo dwe chanje, pou nou pa viv nan yon sosyete kote gen moun anwo ak moun anba. Tout moun dwe gen yon bon lavi. Pifò moun ki sibi vyolans yo pa merite sa. Aktivite sa a pèmèt nou fè ti pale epi ede nou pran nouvèl zanmi nou. Sa vrèman enpòtan pou mwen. Mwen renmen danse, m panse si aktivite sa yo te kapab fèt pi souvan, jè n tankou m te ka pran yon souf. Rèv mwen se ale nan inivèsite pou m vin yon kontab epi kontinye danse nan nivo pwofesyonèl. Men, li difisil paske nou pa gen mwayen pou nou kontinye ak menm lekòl klasik nan moman sa yo. Se youn nan pwoblèm pi fò jèn bò isit la genyen. Anpil nan nou gen talan ak entèlijans, men nou pa ka eksplwate li nan avantaj nou. Aktivite jodi a ka kontribye nan chanje atitid tout moun sou jèn ki soti nan katye defavorize yo.”   * Tout non patisipan yo chanje pou pwoteje idantite yo. PBF, se Fon Nasyonzini pou Konstwi lapè. Aktivite sa a rive fèt men nan men ak Concern, Òganizasyon Nasyonal Lakou Lapè ak SAKALA nan kad pwojè Semans Lapè.